Spotkanie z Markiem Gajewskim – 10.11.2018 godz. 17.00

Miejsko-Gminne Centrum Kultury i Sportu w Choroszczy i Towarzystwo Przyjaciół Choroszczy serdecznie zapraszają na spotkanie z Markiem Gajewskim, kustoszem Muzeum Wojska w Białymstoku pn. „Chłopcy w niebieskich mundurach”. Odbędzie się ono 10.11.2018 o godz. 17.00 w Miejsko-Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Choroszczy.

Prelekcja będzie odnosiła się do zagadnień na temat tworzenia się struktur Policji na terenie całego kraju, w tym regionu po odzyskaniu niepodległości.

Wprowadzeniem niechaj będzie ten krótki tekst ze strony panstwowa.policja.pl

Rok 1918 przyniósł Polsce odzyskanie niepodległości, a fakt ten został przyjęty przez naród bardzo entuzjastycznie. Nowo odrodzone państwo napotkało na swej drodze wiele trudności związanych m.in. z ustanowieniem nowego ustroju, władz, prawa. Problemem takim było również zorganizowanie jednolitej formacji mogącej zająć się ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego.

 

Na terenach należących wcześniej do państw zaborczych istniał szereg różnych, lokalnych organizacji policyjnych, egzystujących obok siebie i często przeszkadzających sobie wzajemnie w pracy. Jedne z nich były paramilitarnymi organizacjami, zależnymi od poszczególnych partii politycznych (Milicja Ludowa PPS, Czerwona Gwardia SDKPiL, Straż Narodowa), natomiast drugie – to organizacje obywatelskie, podporządkowane władzom samorządowym (Straż Obywatelska, Milicja Miejska, Milicja Powiatowa).

 

Wraz z przejęciem władzy przez lewicę, w listopadzie 1918 r., wzrosło znaczenie Milicji Ludowej PPS, którą upaństwowiono dekretem Naczelnika Państwa – Józefa Piłsudskiego 05.12.1918 r. Miesiąc po upaństwowieniu ML (9 stycznia 1919 r.) Józef Piłsudski powołał do życia Policję Komunalną – organ samorządu, instytucja porządkowa pozostająca pod nadzorem i zwierzchnictwem władz państwowych.

 

Istnienie wielu niepowiązanych ze sobą organizacji, różniących się od siebie strukturą i kompetencjami odbijało się niekorzystnie na efektywności ich działania, utrudniało prowadzenie spójnej polityki w dziedzinie bezpieczeństwa wewnętrznego. Najważniejsze z organizacji – Milicja Ludowa i Policja Komunalna nie spełniały podstawowych wymogów ogólnopaństwowego organu bezpieczeństwa, gdyż pierwsza nie spełniała wymagań politycznych (ideologicznych), druga natomiast organizacyjnych.

 

Ustawą z 24 lipca 1919 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej powołał do życia Policję Państwową – instytucję, która zorganizowana i szkolona na wzór wojskowy, miała być jedyną i jednolitą organizacją bezpieczeństwa na terenie całego państwa polskiego. W jej skład weszły jednostki milicji, policji komunalnej, część Straży Kolejowej oraz Straż Rzeczna. Policja określona została mianem państwowej organizacji służby bezpieczeństwa, będącej organem wykonawczym władz państwowych i samorządowych. Jej podstawowym zadaniem była ochrona bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego. Struktura organizacyjna przystosowana została do podziału administracyjnego kraju. W zakresie służby bezpieczeństwa i czynności wykonawczych policja podlegała przedstawicielom władzy administracji politycznej.

 

Ustawa wprowadziła podział na funkcjonariuszy wyższych i niższych. Do pierwszej grupy zaliczono: komendanta głównego, komendantów okręgowych, powiatowych i komisarzy wraz z zastępcami oraz naczelników urzędów śledczych. Natomiast funkcjonariuszami niższymi byli: starszy przodownik, przodownik, starszy posterunkowy i posterunkowy.

 

Na czele policji stał Komendant Główny, który miał uprawnienia wykonawcze w zakresie organizacji, administracji, zaopatrzenia, uzbrojenia, uzupełnienia i wyszkolenia policji. Nie miał natomiast żadnego wpływu na charakter zadań wykonywanych przez podwładnych. Komendantowi Głównemu podlegali komendanci okręgowi stojący na czele policji w województwie, obejmującym kilka lub kilkanaście komend powiatowych. Komendy powiatowe kierowane były przez komendantów powiatowych, którym podlegały znajdujące się na ich terenie komisariaty obejmujące większe miasta w powiatach lub dzielnice dużych miast, oraz posterunki stałe w gminach. Komendanci powiatowi podlegali komendantom okręgowym w zakresie organizacji, administracji, zaopatrzenia, uzupełnienia i wyszkolenia, a w zakresie pełnienia podstawowych funkcji policyjnych – starostom i władzom sądowym.

 

Jednostkami najniższego szczebla były posterunki w gminach, małych miastach i dzielnicach większych miast. Nie podlegały bezpośrednio władzom administracyjnym, lecz komendantom powiatowym lub miejskim. Były jednostkami wykonawczymi, spełniającymi podstawowe funkcje w zakresie zwalczania przestępczości, utrzymywania ładu i porządku publicznego. Na posterunku pracowało minimum 5 funkcjonariuszy, podległych komendantowi posterunku w stopniu przodownika.

 

Zgodnie z zapisami ustawy o PP korpus policyjny uzupełniany był drogą dobrowolnego zgłaszania się kandydatów. Określone zostały następujące wymogi przyjęcia do policji: obywatelstwo polskie, nieskazitelna przeszłość, wiek od 23 do 45 lat, dobry stan zdrowia, wzrost „odpowiedni”, znajomość języka polskiego w piśmie i słowie, umiejętność liczenia. Ponadto kandydaci na stanowiska funkcjonariuszy wyższych musieli legitymować się średnim lub wyższym (od zastępcy komendanta okręgowego wzwyż) wykształceniem.

 

Obok oficjalnie działającej policji mundurowej istniała również policja polityczna, która była tajną, wyspecjalizowaną służbą przeznaczoną do ścigania przestępstw antypaństwowych, do inwigilowania życia politycznego i społecznego, ze szczególnym uwzględnieniem działalności wywrotowej i komunistycznej. W latach 1919-1923 policja polityczna działała jako defensywa polityczna, którą kierował naczelnik Wydziału IV KGPP. W 1924 r. w KGPP utworzono Wydział V – Policję Polityczną. Przy komendach okręgowych utworzono wówczas Okręgowe Urzędy Policji Politycznej, a w powiatach – Ekspozytury Policji Politycznej, które po 1926 r. włączono do policji kryminalnej.

 

Trzecim pionem organizacyjnym PP była policja kryminalna (śledcza), na czele której stał naczelnik Wydziału IV KGPP. Na szczeblu komend okręgowych utworzono urzędy policyjno – śledcze, a przy niektórych komendach powiatowych – ekspozytury śledcze. Do ich zadań należało prowadzenie rejestracji, statystyki przestępczości oraz w miarę możliwości pościgów lokalnych.

 

W dziedzinie szkolnictwa policyjnego starano się w jak najlepszy sposób przygotować policjantów do pełnienia obowiązków służbowych. Do 1926 r. w Polsce istniały: Główna Szkoła Policji w Warszawie – szkoląca oficerów, Szkoły Okręgowe przy komendach okręgowych – dla posterunkowych i przodowników oraz Szkoły Powiatowe – dla posterunkowych. W 1926 r. zreformowano ten system poprzez stworzenie wykwalifikowanej kadry instruktorskiej oraz utworzenie stałych szkół: Szkoły Oficerskiej w Warszawie i Szkół dla Szeregowych w Żyrardowie, Sosnowcu i Mostach Wielkich. Ponadto organizowano różnego rodzaju kursy specjalistyczne, w tym również za granicą. Uzupełnieniem wykształcenia nabywanego w szkołach była edukacja wewnętrzna w jednostkach oraz lektury pism policyjnych (np. Na posterunku, Przegląd Policyjny, Gazeta Administracji i Policji Państwowej).

 

W ostatnim okresie przed wybuchem II wojny światowej dążono do zwiększenia stanu etatowego policji, który na początku 1938 r. wynosił w Polsce ogółem 32 513 funkcjonariuszy, w tym 790 oficerów.

 

W okresie od odzyskania niepodległości w 1918 r. do września 1939 r. Policja Państwowa, nie dysponując żadnymi tradycjami, przełamując pozostałe z okresu zaborów uprzedzenia, wypracowała zarówno we własnym społeczeństwie jak i za granicą należny sobie autorytet. Budowana od podstaw, stała się przykładem nowoczesnej, jak na ówczesne lata, sprawnej organizacji policyjnej, godnej do naśladowania przez inne państwa.

 

Spotkanie jest jednym z wydarzeń towarzyszących świętowaniu Narodowego Święta Niepodległości.

Marek Gajewski – absolwent Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku. Historyk, kustosz Muzeum Wojska w Białymstoku. Autor wielu wystaw czasowych i publikacji z zakresu historii wojskowej regionu.