1 maja – Święto Pracy

Zwykle dnia 1 maja rozpoczyna się okres „majówkowy”, kiedy to w połączeniu ze Świętem Konstytucji 3 Maja oraz najbliższym weekendem duża część z nas organizuje sobie urlopy, wyjazdy czy grille na świeżym powietrzu. A skąd właściwie wzięło się to święto i jaka była pierwotnie jego idea?

Chociaż wielu Polakom Święto 1 Maja kojarzy się z pochodami pierwszomajowymi, organizowanymi przez zakłady pracy w okresie PRL-u, to jednak święto to nie jest wytworem tej epoki. Z pośród świąt państwowych to właśnie Święto Pracy jest dziś jednym z tych, które z jednej strony które budzą liczne kontrowersje, z drugiej zaś może być trudno wytłumaczyć, co właściwie jest ich przedmiotem.

Święto Pracy jako takie zostało ustanowione dość nietypowo, ponieważ zostało ogłoszone przez tzw. Drugą Międzynarodówkę, to jest organizację zrzeszającą partie socjalistyczne krajów Europy Zachodniej w 1889 roku. Było ono odpowiedzią na niezwykle wówczas istotne kwestie pracownicze i socjalne fabrycznych pracowników miejskich. W krajach, które w XIX w. przechodziły rewolucję przemysłową i wytwórczość fabryczna była dominującą gałęzią gospodarki, masy robotników zaczęły zrzeszać się w liczne wówczas partie i stowarzyszenia polityczne, zwłaszcza o poglądach socjalistycznych. W kwestiach pracowniczych postulowały one (przynajmniej ich główny nurt) powszechne wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia pracy na miejsce stosowanego zwykle 12-godzinnego oraz wprowadzenie praw robotniczych. Data 1 maja została wybrana na pamiątkę wydarzeń z początku maja 1886 r. w Chicago, w USA. Doszło tam wówczas do strajków i zamieszek robotniczych, w których zginęło kilkudziesięciu robotników fabrycznych.

Początkowo, to jest w końcu XIX i na początku XX w. „świętowanie” odbywało się na zasadzie organizowania strajków i demonstracji pracowniczych, w których, zależnie od kraju, regionu, miasta i miejscowych warunków, podnoszono hasła skrócenia czasu pracy, podniesienia wynagrodzeń, wprowadzenia lub rozszerzenia praw pracowniczych, swobody zrzeszania się w partiach, swobody agitacji politycznej i związkowej itp. Na ziemiach polskich w okresie zaborów pojawiały się także hasła niepodległościowe i patriotyczne. W okresie międzywojennym w Polsce na 1 maja również organizowano demonstracje polityczne i robotnicze, co wykorzystywały szczególnie lewicowe partie i organizacje polityczne. Demonstracje te bywały tłumione przez policję i wojsko, padali zabici i ranni.

Po II wojnie światowej nowa, komunistyczna władza w Polsce zawłaszczyła ideę i ustaliła Święto Pracy jako nowe święto państwowe, którego datę ustalono właśnie na 1 maja. W ramach uroczystości organizowano pochody, w których tłumnie (dobrowolnie lub nie) uczestniczyli dorośli i dzieci. Były one okazją do masowego, często odgórnie zleconego wyrażania poparcia władzom różnego szczebla przez „społeczeństwo” oraz formą integracji, kiedy po pochodach ich uczestnicy organizowali sobie spotkania towarzyskie, często zakrapiane alkoholem i dostępnymi z okazji święta artykułami spożywczymi.

W latach 90-tych XX w. pojawiła się publiczna debata, czy to święto państwowe, z racji złych konotacji z okresu PRL-u, nie powinno zostać zniesione. Ostatecznie pozostawiono je, chociaż obecnie nie ma ono charakteru odgórnie zorganizowanego. Lokalnie obchody są organizowane przez lewicowe partie polityczne oraz związki zawodowe.

Chociaż jedni twierdzą, że święto pracy należy uczcić pracą, większość jest zdania, iż tego dnia należy odpoczywać – stąd, w połączeniu z wiosenną aurą, dzień ten pozostaje, obok Święta Konstytucji, popularnym terminem spotkań towarzyskich, odpoczynku i rekreacji.

Pochód 1 Maja, Warszawa 1973/1975, Narodowe Archiwum Cyfrowe